Onze experten volgen de economie en de financiële markten op de voet.
erfrecht-overdracht-familiale-vennootschap

Het nieuwe erfrecht en de overdracht van de familiale vennootschap

Vincent Hovine - Estate Planner
Sinds 1 september 2018 is het nieuwe erfrecht van kracht. Het is van toepassing op alle overlijdens na die datum. Het nieuwe erfrecht heeft ook een impact op de schenking van de aandelen van een familiale vennootschap. Wat betekent dit concreet voor u?

Een schenking van aandelen van een familiale vennootschap die plaatsvond vóór 1 september 2018 kan door deze nieuwe regels ongewenste gevolgen teweegbrengen.

Wat verandert er op het vlak van de inbreng van schenkingen?

Om de gelijkheid tussen de erfgenamen te waarborgen geldt als algemene regel bij de vereffening-verdeling van de nalatenschap dat alle schenkingen opgeteld moeten worden met de goederen die nog aanwezig zijn in de nalatenschap van de overledene. Bij de verdeling van de nalatenschap wordt er met andere woorden gedaan alsof er nooit werd geschonken. Die techniek noemt men de inbreng. Enkel schenkingen gedaan op voorschot van erfenis moeten worden ingebracht.
In het nieuwe erfrecht dienen de schenkingen voortaan te worden ingebracht in waarde. Dit wil zeggen dat men het voorwerp van de schenking mag behouden. De waarde van de schenking die moet worden ingebracht is gelijk aan de intrinsieke waarde van de geschonken goederen op het moment van de schenking, geïndexeerd aan de index van de consumptieprijzen tot aan het overlijden van de schenker.
Op die algemene waarderingsregel bestaat één uitzondering wanneer de begiftigde niet vrij kan beschikken over de geschonken goederen. We denken hier onder andere aan de situatie waarbij wordt geschonken met voorbehoud van vruchtgebruik. In dat geval zal de schenking gewaardeerd moeten worden aan de waarde van de schenking op het moment dat de begiftigde vrij kan beschikken over het geschonkene (d.w.z. de waarde op datum waarop het vruchtgebruik uitdooft).
erfrecht-overdracht-familiale-vennootschap-image1
erfrecht-overdracht-familiale-vennootschap-image2

Wat is de impact van het nieuwe erfrecht op de aandelen van de familiale vennootschap die werden geschonken vóór 1 september 2018?

Een schenking van aandelen van een familiale vennootschap die plaatsvond vóór 1 september 2018 kan door deze nieuwe regels ongewenste gevolgen teweegbrengen.
Een concreet voorbeeld maakt duidelijk wat dit in de praktijk betekent.
U bent aandeelhouder van een familiale vennootschap en hebt een zoon en een dochter. Enkel uw zoon heeft interesse om het familiebedrijf verder te leiden. U schenkt daarom uw participatie aan uw zoon en u behoudt zich het vruchtgebruik voor. U schenkt dus slechts de blote eigendom van de familiale vennootschap aan uw zoon, zodat u als vruchtgebruiker de controle en inkomsten kunt behouden. De aandelen worden gewaardeerd aan 500.000 euro op het ogenblik van de schenking.
Om uw twee kinderen gelijk te behandelen schenkt u gelijktijdig aan uw dochter de blote eigendom van een effectenportefeuille ter waarde van 500.000 euro. U behoudt zich tevens het vruchtgebruik voor op de effectenportefeuille. In beide schenkingsakten wordt vermeld dat de schenkingen zijn gedaan als “voorschot op erfdeel” waardoor beide schenkingen moeten worden ingebracht in uw nalatenschap.
Op datum van uw overlijden (en dus op datum van uitdoving vruchtgebruik) zijn de aandelen van het familiebedrijf 1.000.000 euro waard en de effectenportefeuille 750.000 euro. De waardestijging van de aandelen van het familiebedrijf is de verdienste van de inzet van uw zoon terwijl de effectenportefeuille door gunstige marktomstandigheden is gestegen tot 750.000 euro.
Onder het oude erfrecht moesten de schenkingen van roerende goederen in waarde worden ingebracht aan de waarde op het tijdstip van de schenking. Uw zoon en dochter hebben een schenking gekregen ter waarde van 500.000 euro, dus moest een waarde van 500.000 euro worden ingebracht. Het feit dat de familiale vennootschap en de effectenportefeuille met respectievelijk 500.000 euro en 250.000 euro in waarde is gestegen, was van geen belang. Onder het oude erfrecht kwam deze waardestijging toe aan elk van uw kinderen. Indien u zal overlijden vóór 1 september 2018 (en dus het oude erfrecht van toepassing was) en u een vermogen naliet ten bedrage van 1.000.000 euro zag de vereffening-verdeling van uw nalatenschap er als volgt uit: na inbreng van de schenkingen bedroeg de globale te verdelen nalatenschap 2.000.000 euro, waarbij ieder kind nog recht had op 500.000 euro, na de aanrekening van beide schenkingen aan de waarde van de schenking op datum van de schenking.
In het nieuwe erfrecht moet uw zoon de waarde van de familiale onderneming, gelet op het voorbehoud van vruchtgebruik, inbrengen aan de waarde op datum van uw overlijden, dat is 1.000.000 euro. Uw dochter zal de waarde van de effectenportefeuille ook moeten inbrengen aan de waarde op datum van uw overlijden, dat is 750.000 euro. Indien u zal overlijden na 1 september 2018 (en dus het nieuwe erfrecht van toepassing is) en u een vermogen nalaat ter waarde van 1.000.000 euro, zullen ook de schenkingen die u in het verleden heeft gedaan bijgeteld moeten worden bij uw nalatenschap. De globale te verdelen nalatenschap bedraagt dus 2.750.000 euro, waarbij uw zoon nog recht heeft op 375.000 euro en uw dochter op 625.000 euro, na de aanrekening van de schenkingen aan de waarde van de schenking op datum van het uitdoven van het vruchtgebruik. De inspanningen van de zoon die resulteren in 500.000 euro waardestijging zullen dus gedeeld moeten worden met de niet-actieve dochter. Uw dochter zal evenzeer de waardestijging van haar effectenportefeuille moeten delen met haar broer.

Hoe deze ongewenste effecten van het nieuwe erfrecht op schenkingen gedaan vóór 1 september 2018 vermijden?

U kunt voor de notaris een verklaring van behoud afleggen. De waarde van de schenkingen wordt dan vastgeklikt op de dag van de schenking (in ons voorbeeld 500.000 euro voor de familiale vennootschapen en de effectenportefeuille). Dankzij een dergelijke verklaring zal uw zoon de meerwaarde die hij heeft gerealiseerd in het familiebedrijf niet moeten delen met zijn zus (en omgekeerd zal de zus de aangroei van de effectenportefeuille niet moeten delen met haar broer). Voor een verklaring van behoud heeft u de tijd tot en met 31 augustus 2019. Een verklaring van behoud gaat uit van de schenker alleen en zal met zich meebrengen dat de waarderingsregels uit het oude erfrecht van toepassing zullen zijn op alle schenkingen die u gedaan heeft vóór 1 september 2018. Men kan er dus niet voor kiezen bepaalde schenkingen onder het nieuwe en bepaalde schenkingen onder het oude erfrecht te laten ressorteren.
Met een verklaring van behoud heeft elk van de kinderen in uw nalatenschap volgens het voorbeeld recht op een bedrag van 500.000 euro.
Een alternatief voor de verklaring van behoud is om de afspraken op het vlak van waardering betreffende schenkingen op te nemen in een punctuele erfovereenkomst. Daarin kan worden overeengekomen tussen schenker en begiftigde dat schenkingen moeten worden ingebracht aan de waarde op datum van de schenking (waarde die weliswaar zal worden geïndexeerd tot aan de datum van het overlijden). Die overeenkomst is bindend in hoofde van de dochter die initieel niet bij de schenking van de familiale vennootschap betrokken was voor zover zij uitdrukkelijk instemt met die overeenkomst. Dit kan bij een goede familiale verstandhouding misschien geen probleem vormen, maar bij een minder goede verstandhouding uiteraard wel.
Met een punctuele erfovereenkomst heeft elk van de kinderen in uw nalatenschap recht op een evenwaardig bedrag waardoor de vermogensgroei eigen blijft aan elk van uw kinderen en niet moet worden gedeeld met het andere kind.

Tijd voor actie?

Wij raden u aan om na te gaan of uw initiële doelstellingen en concrete wensen die ten grondslag lagen aan uw successieplanning ondernomen vóór 1 september 2018 ook onder het nieuwe recht worden ingewilligd. Is dat niet meer (volledig) het geval? Dan kunt u overwegen om een verklaring van behoud af te leggen of een punctuele erfovereenkomst af te sluiten met uw erfgenamen. Zo vermijdt u onaangename verrassingen voor uw erfgenamen.
Deel het artikel
Alle rechten voorbehouden 2024, Degroof Petercam