Onze experten volgen de economie en de financiële markten op de voet.
hervorming erfrecht veranderd

Hervorming erfrecht: wat is er veranderd?

Vincent Hovine - Estate Planner
Het erfrecht dateerde nog van ten tijde van de invoering van het Burgerlijk Wetboek in 1804. Het was dus aan hervorming toe. Daartoe werd een wetsvoorstel ingediend op 25 januari 2017 strekkende tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft. De wet werd intussen op 1 september 2017 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.
Naast het huwelijk komen vandaag meer en meer andere samenlevingsvormen voor. Ook zien wij een toename van het aantal nieuw samengestelde gezinnen. Daarnaast worden wij steeds ouder, waardoor onze kinderen steeds later erven, dikwijls op een moment waarop zij al kapitaalkrachtig zijn. Dit alles zorgt voor nieuwe uitdagingen op het vlak van het erfrecht. Ook dringt zich op technisch vlak een hervorming van het erfrecht op.
De belangrijkste wijzigingen hebben betrekking op de erfrechtelijke reserve, maar ook de regels voor schenkingen werden gewijzigd.

Wijziging van de regels met betrekking tot de erfrechtelijke reserve

Wie is reservataire erfgenaam?

In de huidige stand van de wetgeving zijn kinderen en de huwelijkspartner reservataire erfgenamen.
In het kader van de hervorming van het erfrecht blijft dit ongewijzigd maar zal de reserve van de kinderen herleid worden, ongeacht het aantal kinderen, tot de helft van de nalatenschap. De andere helft is het beschikbaar deel waarover de erflater vrij kan beschikken zonder dat de reservataire erfgenamen daar enige aanspraak op kunnen maken.
De wet wijzigt op zich de omvang van de reserve van de langstlevende niet. Deze bedraagt nog steeds het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap. Wel zal het vruchtgebruik dat de langstlevende erft, prioritair aangerekend worden op het beschikbaar deel en zo weinig mogelijk op de reserve van de kinderen.
Een voorbeeld ter verduidelijking. Stel dat u uw echtgeno(o)t(e) en kind hun reserve nalaat, terwijl u het beschikbaar deel toewijst aan uw petekind. Uw kind krijgt zijn reserve, zijnde de helft van de nalatenschap. Uw petekind krijgt het beschikbaar deel, zijnde de andere helft. Maar uw echtgenote erft het vruchtgebruik op de helft van diezelfde nalatenschap. Dat vruchtgebruik wordt op vandaag evenredig aangerekend over het erfdeel van uw kind en uw petekind. Het resultaat is dat het kind en het petekind beiden maar ¼ in volle eigendom erven. Allebei moeten ze op het andere vierde deel hun eigendom « delen » met uw echtgeno(o)t(e). In het hervormde erfrecht zal het kind wel zijn helft van de nalatenschap in volle eigendom erven. Het petekind zal daarentegen over zijn volledige helft de eigendom moeten delen met de langstlevende echtgeno(o)t(e), die het vruchtgebruik erft op die helft.
Ook kunnen ouders - in de huidige stand van de wetgeving -reservataire erfgenamen zijn indien de erflater géén kinderen nalaat.
Onder het nieuwe erfrecht wordt de reserve van de ouders afgeschaft. Hierdoor zal de ongehuwde en kinderloze erflater (en meer specifiek de samenwoner) vrij kunnen kiezen aan wie hij zijn vermogen overdraagt. Als compensatie voor de afschaffing van de reserve, zal de ouder (indien hij behoeftig is) een onderhoudsvordering kunnen instellen lastens de nalatenschap.

Hoe groot is de omvang van de reserve?

Om te berekenen op welke goederen de langstlevende en de kinderen hun erfrechtelijke aanspraken kunnen laten gelden, dient men de “fictieve massa” samen te stellen. De wijze waarop de fictieve massa wordt berekend, verandert in de toekomst niet. Alleen zal in de toekomst de wedersamenstelling van de fictieve massa gebeuren op basis van de intrinsieke waarde van de geschonken goederen op de dag van de schenking (en niet meer op datum van overlijden), geïndexeerd tot de dag van het overlijden. Hierdoor wordt eenvormigheid bereikt met de waardering van de schenkingen met het oog op de inbreng (zie hierna).

Wat in geval van schending van de reserve?

De afstammelingen van de erflater hebben op vandaag recht op hun reserve in natura. Ingeval van schending van de reserve (bv. doordat de erflater te veel giften gedaan heeft aan derden/niet-erfgenamen) kan iedere reservataire erfgenaam een vordering tot inkorting inleiden bij de rechtbank (= terugkeer eisen van de geschonken goederen) ten belope van de overschrijding van het beschikbaar deel. De reservataire erfgenaam kan deze vordering instellen gedurende dertig jaar na het overlijden. Schenkingen die door de erflater worden toegekend zijn dus kwetsbaar in de mate dat zij later mogelijk ongedaan kunnen worden gemaakt.
Om die reden wordt in de wet de reserve in natura omgevormd naar een reserve in waarde. De reservataire erfgenamen zullen zich dienen tevreden te stellen met de tegenwaarde van de reserve in geld, dus niet meer de geschonken goederen zelf.

Wijziging van de regels van het erfrecht met betrekking tot de inbreng van giften

De inbreng van giften is in het huidige recht de handeling waarbij de erfgenaam die van de overledene een gift heeft gekregen, het voorwerp van de gift of de waarde ervan inbrengt in de massa van de bestaande goederen op het moment van het overlijden, om samen met deze goederen de tussen de erfgenamen te verdelen massa te vormen en aldus de gelijkheid ten aanzien van zijn mede-erfgenamen te herstellen.
De inbreng van giften gebeurt op vandaag verschillend naargelang het gaat om roerende dan wel om onroerende goederen. Dit onderscheid zorgt in de praktijk vaak voor scheeftrekkingen. Een voorbeeld zal dit verduidelijken.
U bent overleden en laat 2 kinderen na (Hugo en Thomas). U had aan Hugo een bedrag van 300.000 euro geschonken en aan Thomas een onroerend goed met op het ogenblik van de schenking eveneens een waarde van 300.000 euro, maar op dag van overlijden een waarde van 600.000 euro waard. In toepassing van de regels inzake roerende inbreng, zal Hugo enkel het nominaal bedrag door “mindere ontvangst” moeten inbrengen aan de waarde op datum van de schenking, met andere woorden 300.000 euro. Thomas die een onroerende schenking kreeg, zal het onroerend goed in natura moeten inbrengen (d.i. waarde 600.000 euro). Niettegenstaande het feit dat de goederen op het ogenblik van de schenking een gelijke waarde hadden, zal de gelijkheid - die de erflater had trachten te realiseren - tussen Hugo en Thomas niet verzekerd zijn. Dankzij de hervorming van het erfrecht zullen Hugo en Thomas de schenkingen inbrengen in waarde, ongeacht de aard van de goederen, en dit op basis van de intrinsieke waarde van de geschonken goederen op de dag van de schenking (300.000 euro) geïndexeerd tot de dag van het overlijden. Ook al hebben Hugo & Thomas andere goederen gekregen, zal er - in het hervormde erfrecht - vanuit gegaan worden dat Hugo & Thomas op voet van gelijkheid werden behandeld.

De versoepeling van het huidige verbod op overeenkomsten over niet-opengevallen nalatenschappen in het erfrecht.

Wilt u tijdens uw leven open kaart spelen met uw erfgenamen? En met hen afspreken hoe uw bezittingen na uw overlijden verdeeld zullen worden en dat netjes op papier zetten? Helaas is zo’n erfovereenkomst vandaag in de meeste gevallen verboden. Als u toch zo’n erfovereenkomst opstelt, zal ze niet kunnen worden afgedwongen.
De nieuwe wet behoudt het principiële verbod op erfovereenkomsten maar de wettelijk toegelaten erfovereenkomsten worden uitgebreid. Hierdoor komt de wetgever toe aan de bekommernis van vele burgers om zélf hun nalatenschap te regelen en dit in overleg met de toekomstige erfgenamen.

Welke erfovereenkomsten worden mogelijk?

  • Kinderen zullen voortaan de mogelijkheid krijgen om tezamen en in overleg met hun ouders te verzaken aan zowel de vordering tot inkorting, als de vordering tot inbreng. Dit is een geruststelling voor ouders die bijvoorbeeld aan een zorgkind meer willen achterlaten.
Bijvoorbeeld: We veronderstellen dat er 2 kinderen zijn. De reserve van de kinderen bedraagt met het hervormde erfrecht ½ van de fictieve massa. Elk kind heeft dus een reserve van 1/4. Met het hervormde erfrecht zal ieder kind op voorhand ermee kunnen instemmen dat zijn reserve “aangetast” wordt door een schenking die aan een ander kind of aan iemand anders werd gedaan. U als ouder wenst bijvoorbeeld meer toe te bedelen aan een zorgkind via schenking. De erfovereenkomst zal bijvoorbeeld voor de andere kinderen de mogelijkheid bieden om op voorhand af te zien van hun reserve op de goederen die aan het zorgkind geschonken werden.
  • De waarde van een schenking zal voortaan kunnen worden vastgeklikt in de schenkingsakte zelf, maar ook achteraf, in een latere overeenkomst. Zo is iedereen zeker dat er achteraf nooit discussie zal zijn over de waarde van die schenking. Dergelijke erfovereenkomst is nuttig voor ouders die aandelen van de familiale onderneming schenken aan één kind. De opvolger is door deze overeenkomst gerust dat zijn broers en zussen de waarde van de aandelen van de familiale onderneming op het moment van schenking niet in twijfel zullen trekken.
  • Het wordt mogelijk een generatie over te slaan bij schenking: in het vernieuwde erfrecht zullen uw kinderen, of één van hen, kunnen toestemmen dat hun (zijn) eigen kinderen (dus uw kleinkinderen), in hun (zijn) plaats, worden toebedeeld. Deze toebedeling aan de kleinkinderen zal worden toegerekend op het erfdeel van het kind dat toestemt in de generatiesprong, met andere woorden alsof dat kind de schenking zelf zou hebben ontvangen. Dankzij de erfovereenkomst zal bij het overlijden van de ouder-schenker doen alsof het kind de schenking kreeg en niet het kleinkind, die de eigenlijke schenking dus mag houden.

Wanneer gaan de nieuwe regels van het hervormde erfrecht in?

De nieuwe wet voorziet een inwerkingtreding van één jaar. Zij zal van toepassing zijn op alle overlijdens die plaatsvinden vanaf 1 september 2018. Overlijdt u vóór 1 september 2018, dan zijn de oude regels nog van toepassing.
Wil u ook na 1 september 2018 de oude regels toegepast zien dan kan u daarvoor opteren. Voor wat betreft de waardering van schenkingen en de wijze waarop ze in uw nalatenschap in rekening worden gebracht kan u beslissen dat nog steeds het oude recht van toepassing zal zijn. Indien u dat wenst, dan moet u bij een notaris een verklaring tot behoud afleggen van die oude regels. Dat moet gebeuren tussen 1 september 2017 en 1 september 2018. Vooraleer deze verklaring af te leggen, moet u goed laten nakijken wat het effect van de nieuwe regels op oude schenkingen zal zijn. Het kan goed zijn dat de nieuwe regels u beter uitkomen dan de oude…
Aarzel niet om contact op te nemen met onze afdeling Estate Planning. Onze specialisten zullen al uw bijkomende vragen graag beantwoorden en samen met u eventuele oplossingen zoeken.
Deel het artikel
Gereglementeerd door de Belgische Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en de Nationale Bank van België | Alle rechten voorbehouden 2024, Degroof Petercam