Erfbelasting in het Vlaams Gewest: recente ontwikkelingen

Annelies Van Gronsveld - Estate Planner

Bent u gehuwd onder het stelsel scheiding van goederen en nam u in uw huwelijkscontract het finaal verrekenbeding op? Of bent u gehuwd onder het gemeenschapsstelsel en koos u ervoor de langstlevende echtgenoot te beschermen door het keuzebeding en /of verblijvingsbeding onder last? Misschien overweegt u een te ontvangen nalatenschap te verwerpen ten voordele van uw kinderen?

Lees dan zeker welke nieuwe maatregelen het Vlaams Decreet van 8 december 2017 heeft ingevoerd, zodat u niet voor onaangename fiscale verrassingen staat.

Ook het beding van aanwas moet aan nieuwe voorwaarden voldoen om niet aan schenk- of erfbelasting te worden onderworpen. We zetten hieronder voor u het standpunt van de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) van 8 januari 2018.

Het Vlaams Decreet van 8 december 2017 voert nieuwe maatregelen in betreffende de fiscale behandeling van bepaalde clausules in huwelijkscontracten, en de vrijwillige erfenissprong:

Huwelijkscontracten

Twee clausules die regelmatig worden opgenomen in een huwelijkscontract, worden voortaan fiscaal minder voordelig behandeld: het finaal verrekenbeding, en het keuzebeding en/of verblijvingsbeding onder last.

Finaal verrekenbeding

Bij echtgenoten gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen bestaat er vaak een onevenwicht in de omvang van hun respectievelijke vermogens. Bij overlijden van de meest vermogende echtgenoot, blijft de financieel zwakkere partner vaak in de kou staan. Het finaal verrekenbeding laat toe die ongelijkheid recht te trekken bij overlijden van een van hen. Door het in het huwelijkscontract opgenomen finaal verrekenbeding verkrijgt de financieel zwakkere echtgenoot een vordering op de andere bij diens overlijden, waardoor er een vermogensverschuiving plaatsvindt.

Lange tijd bestond er discussie tussen de Vlaamse belastingdienst en de rechtspraak over de fiscale behandeling van die verrekening in het kader van een nalatenschap. Het decreet maakt daar nu een einde aan en bepaalt dat voortaan de vordering die aan de langstlevende echtgenoot wordt toegekend op basis van die clausule, niet langer aftrekbaar is als passief van de nalatenschap.

Keuzebeding en/of verblijvingsbeding onder last

Echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel kunnen via een keuze- en/of verblijvingsbeding in hun huwelijkscontract de goederen die deel uitmaken van de huwgemeenschap geheel of gedeeltelijk in volle eigendom aan de langstlevende van hen toebedelen.

De langstlevende echtgenoot betaalt echter wel erfbelasting op dat wat hij of zij verkrijgt boven de helft van de huwgemeenschap. Om dat te vermijden wordt soms een last opgelegd aan de langstlevende die erin bestaat om de tegenwaarde van de verkrijging boven de helft te betalen aan de nalatenschap van de eerststervende. De andere erfgenamen konden die vordering maar opeisen bij het overlijden van de langstlevende. Dat leidde vaak tot een fiscaal voordeel op het vlak van successierechten. Ook daar maakt het decreet een einde aan: de schuld die door die vordering ontstaat, zal bij het tweede overlijden niet meer fiscaal aftrekbaar zijn.

Het decreet is van toepassing op nalatenschappen die openvallen na 24 december 2017 en geldt dus ook voor clausules die voor die datum werden afgesloten. Op burgerrechtelijk vlak zal de clausule nog wel uitwerking hebben, maar fiscaal zal het gewenste effect niet langer worden bereikt.

Vrijwillige erfenissprong

Sinds enkele jaren kun je als ouder een te ontvangen nalatenschap verwerpen ten voordele van je kinderen. Het fiscaal voordeel was echter beperkt, omdat de erfbelasting werd berekend alsof de ouder de nalatenschap niet had verworpen.
Indien een nalatenschap bijvoorbeeld als gevolg van de verwerping van een vader toekwam aan zijn drie kinderen, diende de erfbelasting toch te worden berekend in hoofde van de vader. Je kon de progressiviteit van de tarieven dus niet verbreken door de nalatenschap te spreiden over meerdere erfgenamen.
Die regel werd geschrapt en voortaan wordt de erfbelasting berekend per effectieve erfgenaam. Het decreet is van toepassing op nalatenschappen die openvallen na 24 december 2017.

Standpunt Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) 8 januari 2018 over het beding van aanwas

Het beding van aanwas is een overeenkomst tussen twee of meerdere partijen die een goed in onverdeeldheid bezitten, waarbij wordt overeengekomen dat het onverdeelde aandeel van de eerststervende in dat goed bij diens overlijden in volle eigendom of in vruchtgebruik zal toekomen aan de langstlevende. Het betreft een contract ten bezwarende titel waarbij beide partijen een gelijke kans moeten hebben om het aandeel van de andere te verkrijgen. Die techniek kan bijvoorbeeld worden toegepast bij samenwonende partners die een effectenportefeuille in onverdeeldheid aanhouden.

Vanuit fiscaal oogpunt wordt aanvaard dat de betrokken goederen niet worden onderworpen aan schenk- of erfbelasting. De aanwas van onroerende goederen wordt wel onderworpen aan het verkooprecht. Twee kleine kanttekeningen hierbij:

Voor bedingen van aanwas afgesloten na 1 juni 2012 kan de fiscale administratie het beding van aanwas herkwalificeren in een belastbare handeling, als zij kan aantonen dat het beding alleen om fiscale redenen werd afgesloten.

Vlabel zal een aanwasbeding tussen echtgenoten in principe als een schenking beschouwen. Als echter uit de bewoordingen en de voorwaarden van de akte blijkt dat het om een werkelijk kanscontract gaat, wordt de aanwas fiscaal beschouwd als ten bezwarende titel en dus vrijgesteld van erfbelasting.

Vlabel heeft zich uitgesproken over de voorwaarden waaraan dergelijke bedingen moeten voldoen om niet aan schenk- of erfbelasting te worden onderworpen:

Het beding van aanwas moet opgenomen zijn in een notariële akte, wat nu al zo is voor onroerende goederen. Voor roerende goederen geldt die voorwaarde voor aanwasbedingen aangegaan vanaf 1/9/2018.

Het beding van aanwas moet beperkt zijn en mag niet gaan over het gehele (roerend of onroerend) vermogen.

Het beding van aanwas moet ten bezwarende titel zijn. Vlabel interpreteert de voorwaarde dat het moet gaan om een contract onder bezwarende titel als volgt:
1. Gelijkwaardige levensverwachting rekening houdend met leeftijd, gezondheidstoestand, enz. De gelijkwaardige levensverwachting moet worden beoordeeld op het moment van het sluiten van de overeenkomst.
2. Was de levensverwachting niet gelijkwaardig, dan werd tot op vandaag compensatie doorgevoerd door de partij met een hogere levensverwachting een grotere inbreng te laten doen. Vlabel aanvaardt niet langer dat er een compensatie is bij de inleg.
3. De gelijkwaardigheid van de inleg wordt beoordeeld bij het afsluiten van het beding, niet bij de realisatie ervan (het goed kan stijgen of dalen in waarde).

Zaakvervanging is mogelijk mits aan twee bijkomende voorwaarden is voldaan:
1. Er moet in de akte zaakvervanging worden voorzien.
2. Als er zaakvervanging optreedt, moet dat nog worden bevestigd op het moment van de verwerving van het nieuwe goed.

Er heerst grote onduidelijkheid over de inwerkingtreding van het nieuwe standpunt. Geldt dit standpunt slechts voor aanwasbedingen die worden afgesloten na de publicatie (08/01/2018), dan wel voor nalatenschappen die openvallen na die datum. In het standpunt is enkel iets voorzien voor wat betreft de vormvereiste waaraan het beding van aanwas is onderworpen. Ons werd mondeling bevestigd dat dit standpunt slechts toegepast zal worden op bedingen van aanwas die afgesloten worden na de publicatie van dit standpunt (08/01/2018).